O uroku dawnych jarmarków, i co wiedzieć o handlu ze wschodem trzeba.
"Wzdłuż tych domów biegł chodnik drewniany,o tyle czysty,o ile dziurawy,po ktorym we wzruszającej harmonii snuli się Żydzi,chłopi,psy i jeszcze czwarty gatunek istot bezrogich.Kurz brunatny,woni bardzo stanowczej,kłębił się w powietrzu napełniając gardło i nozdrza.Wydostali się na plac zatłoczony szczelnie bydłem,końmi i wozami.
- Oto masz targowisko jarmarczne,a na prawo ulicę główną!
Kostuś spojrzał ciekawie,ale ujrzał ten sam drewniany chodnik,te same pstre domy,a w głębi kościół.
- Zaczynamy pielgrzymkę po zajazdach od tego,w którym sam mieszkam.Te wszystkie domy - to hotele o bardzo skromnych nazwach.Ja mieszkam w "Europejskim",czyli, mówiąc wprost, u Kiwy.
Z chodnika weszli na ganek,który gęsto zapełniała służba przyjezdnych obywateli.Jurek rogalski powstał na widok swojego pana i rzekł:
- Mandel,faktor,czeka:przyprowadził dwóch oficjalistów dla nas.
- Powiedz mu,niech ich dla siebie schowa,gdy będzie potrzebował.Pan komisarz jest?
- Jest proszę pana.Ten bułanek,cośmy kupili, ma ułogę.
- Ten od pana Tedwina?
- Ale! I wołów naszych nie chcą puścić na rogatce,powiadają co chore.
- Tam do licha! - burknął Różycki otwierając śpiesznie drzwi:
Znaleźli się w długim,brudnym i ciemnym korytarzu,na który wychodziły drzwi od wszystkich stancyj: w głębi były drugie drzwi,wiodące na podwórze.Korytarz ten był natłoczony Żydami,faktorami i służbą poszukującą posady.Różycki ofuknął kilku faktorów i skierował się w głąb korytarza.Kostuś spojrzał po obecnych i spytał Żydka służącego:
- Czy pan Holanicki tu mieszka?
- Pan Zygmuś? Un stoi w pierwszym numerze!Tam wszystkie panicze zeszli się na karty.Może panicz czego potrzebuje? - spytał,głos zniżając.
Zanim Kostuś mógł odpowiedzieć,tubalny głos Zygmusia rozległ się z sąsiedniego pokoju:
- Myszurys,kanalio,pójdź tu,do nogi!
Żydek skoczył i znikł za drzwiami.Kostuś ujrzał przez szparę pokój pełen dymu i mężczyzn w negliżach.Ruszył do Różyckiego.Ten już był w swojej stancji,gdzie za samowarem siedział rządca i pykał w fajeczkę.
- A co?Złapali nas na bułanka? - zagadnął pryncypał.
- Złapali i jeszcze się śmieją.A za świadectwo na woły chcą dwadzieścia pięć rubli.Powiadają co chore.Ot,rozbój!
- Dać!Za dwadzieścia pięć rubli czterdzieści wołów uczynić zdrowymi to bezcen.Zróbcie to jednak zaraz,panie Wincenty,bo byki gotowe nam poginąć.
- Idę ,panie! - rzekł rządca,chowając fajeczkę do kieszeni.
Wtem na rogu ukazał się chłop z biczem,zziajany,czerwony jak upiór.
- Proszę pana,nie ma naszych byków!
- Otóż masz! - burknął Różycki. - Gdzież one?
- Pouciekali! - mówił człowiek zdyszany. - My tam stali przy rogatce,a tu jeden z tych,co tam siedzą,od policji,nastraszył na śmiech nasze byki,a że to zbierane i spaśne,tak het zadarły ogony i poleciały jak wściekle na wszystkie strony.My zaczęli krzyczeć i zganiać,to Wasyla wzięli do kozy,że robi nieporządek,i mnie też łapali,ale ja w tłum wpadł i uciekł.
- Rany pańskie! - jęknął rządca szukając czapki.
- Weź Jurka z sobą,panie Wincenty:byki znaczne,odnajdą się,ale spać dzisiaj nie będziecie.
Rządca wybiegł z chłopem,a Różycki rzekł:
- Ten stary dotąd nie może się nauczyć wydawać pieniędzy na koszta.Ileż razy srogo to odcierpiał,bez żadnej nauki i poprawy! Ma za swoje! Tyle lat siedzi tutaj,a praw dotąd nie zna.
- A jeśli woły poginą? - zawołał oszołomiony Kostuś.
- To zapiszę je pod rubrykę rozchodów rządowych i kupię drugie.Ale przecież wszystkie nie przepadną,zginą może dwa,trzy;sto dwadzieścia rubli."

"Na wschodzie blask perłowy się rozścielał,cienie ustępowały,coraz wyraźniej odcinały się kontury lasu.Pomimo niewygody podróżni zmęczeni zdrzemnęli się nieco i dopiero wschód promienny zbudził ich,a chłód rosy orzeźwił.Wydobyli się z lasu.O staję przed nimi leżała mieścina nedzna,rozrzucona na nieznacznym wzgórzu,tuż obok rozłożył się dwór w czarnej,gęstej obsadzie topoli.
- Nareszcie! - szepnęła z ulgą panna Felicja.
- Uważa ciocia,nasi towarzysze zginęli został tylko woźnica.To była eskorta;teraz Alkone został sam ze spirytusem.Ciekawym co z tego wyniknie.
Wjechano do miasteczka i minąwszy długą ulicę,bryka wynurzyła się na plac ogromny,zabudowany w środku kramikami w kwadrat.
Wtem na drodze rozległ się głos obcy,tubalny:
- Stój!
I jakby czarem bryka stanęła.
Kostuś obejrzał się z wdzięcznością.Ujrzał dwóch urzędników w ciemnozielonych czapkach oglądających bardzo uważnie wehikuł.Wokoło zbierał się tłum Żydów i gapił się.
Młody człowiek zeskoczył tedy i pomógł wysiąść ciotce,potem bezpieczny wobec tylu świadków,począł i on śledzić przebieg katastrofy.
- Co ty wieziesz w tych beczkach? - spytał starszy urzędnik Alkony.
- W tych beczkach? Czy ja wiem? Może to jest gazy (nafta),może smołe,może olej.Skąd ja mogę po wierzchu poznawać?
- A czyje to beczki? Wszak twoje?
- Nie, uchowaj Boże!Ja sobie jest bałagułe,ja ich wiozę!Od nich jest gospodarz!
- A gdzież ten gospodarz?
- Ja nie wiem.On sobie wyskoczył w miasteczku kupić bułkę.On zaraz przyjdzie,to on panom całą prawdę o te beczki powie.
Gdy to mówił,oczy jego wędrowały po gromadzie współwyznawców,jakby wzywały pomocy.Żydzi na pozór obojętni,porozumiewali się wzrokiem,wreszcie z tłumu jeden się oddalił i pomknął nieznacznie w głąb miasteczka.Alkone dojrzał go,zrozumiał manewr i głęboko odetchnął.
Jeden z urzędników zagadnął Konstantego:
- Pan tu zostaje?
- Tak.Mam interes we dworze,a jechać dłużej tą budą nie sposób.Dobę wleczemy się od stacji kolei.
- Ano,jeśli ten przedsiębiorca uprawia proceder rozwożenia wódki z pokątnej gorzelni,to trudno o pośpiech.No,ty,gdzież ten twój gospodarz od baryłki?
- Nu,wun już idzie! - odparł triumfująco Alkone.
Jakoż do bryki podszedł Żyd zupełnie obcy i jakby nie wiedział o co chodzi,wgramolił się na kozieł.
- Ty gospodarz od tej wódki?
- Nu,ja!
- Pokaż kwit z magazynu!
- Och,zaraz!
Dobył zatłuszczony pugilares i z miną obrażonej cnoty podał żądany dokument.Urzędnicy przejrzeli go uważnie,poradzili się szeptem,wreszcie jeden z nich splunął.
- Ruszaj! - rzekł ze złością bezsilną.
- Pięknie kłaniam wielmożnym panom! - odpowiedzieli Żydzi i ruszyli dalej.
Urzędnicy zabierali się do odwrotu,gdy ich Kostuś zatrzymał.
- Przepraszam panów,że zasięgnę informacji.czy znajdziemy we dworze pana Zawirskiego?
- O,nie - odparł młodszy. - Dwór jest w dzierżawie u Żydów,a właściciel bawi w dobrach żony lub w Warszawie.Rzadko tu bywa i tylko chwilowo.
To powiedziawszy skłonił się i odszedł prędko.Nasi podróżni zostali na rynku jak rozbitki,rzuceni na ląd nieznany,w zupełnej na razie nieświadomości,co dalej mają czynić.
Nareszcie dwóch ochotników wzięło na plecy ich tłomoki i umieściło w karczmie na rogu,gdzie zarazem mieszkał kupiec korzenny,największy bogacz malewicki,i gdzie znajdował się magazyn wódczany."

Dziewiętnastowiecznej podróży ciąg dalszy.
"-Jasne państwo,my sobie jedźmy!Ja tutaj konie zmienił,to te nowe takie bystre,oni całkiem stoić nie chcą, oni już do mego parobka na głowę skaknęli! My polecim jak żelazna maszyna!
-A kiedy staniemy w Malewiczach?
-Na jutro rano!
-Co to? Nowi pasażerowie! - rzekł Kostuś zaglądając do bryki.
-Nu,nowi,to co?Jasny pan polubił już tamtych.Te także spokojne ludzie,oni tylko trochę podjadą do lasu,potem sobie pójdą za swoim interesem.Ja mam takie mientkie dusze,że nie mogę nikomu odmówić,coby jego w drodze poratować.Ja i jasne państwo nie pozwolił na stacje przepadać! Och,u mnie serce nie do interesu!
Wgramolił sie na kozieł i ruszył jak zwykle z miejsca tęgim galopem.Żydzi krzyczeli do siebie tysiące poleceń póki głos wystarczył,potem psy wioskowe urządziły koncert pożegnalny,rozdrażnione klekotem i brzęczeniem bryki,wreszcie roztoczyła się znowu wokoło cisza pól i łąk.
Konie Alkony bardzo rychło straciły animusz.Na drugiej wiorście już ledwie się wlokły pomimo energicznych napomnień woźnicy.Puszcze zbliżały się bardzo powoli i rzecz dziwna,stopniowo malały.Słońce zachodziło właśnie,gdy bryka stuknęła o pierwszy korzeń.Panna Felicja wychyliła się ciekawie.
-Ach, mój Boże!Toć tu chyba trąba szalała,nie ma już naszych borów!Czyżby to Zwirski zniszczył?
W obie strony drogi ciągnęły się szeroko pnie i zarośla,rzadkie pojedyncze
drzewa,krzywe karłowate sośniny i niezliczone sążnie drzew.
Zwróciła się po informację do Żydów jadących w bryczce,ale tych nie było.
I ujrzał Kostuś dziwny obraz.Wehikuł stanął.Żydzi wysiedli wszyscy,szybko obmyli ręce w rowie przydrożnym,nałożyli pasiaste opończe,do obnażonych rąk i czoła przytroczyli rzemienie i dziesięcioro,i wszyscy,w jedną stronę zwróceni,odprawiali modlitwy wieczorne kiwając się i psalmodiując monotonnie.
-To epizod oryginalny! - zaśmiał się młody.
Ale pannę Felicję zajmowały tylko lasy.Spojrzała po Żydach oburzona.
-Modlą się ,modlą! Ich Bóg mieszka pewnie w tej ruinie.Oni ja czczą jako źródło swoich skarbów!
-Ano,po co ciocia się tak oburza? Lasy sprzedano,boć to przecie kapitał martwy.Ja postąpiłbym tak samo,może tylko nie w taki barbarzyński sposób.Porosną kiedyś młode natomiast.No,polowanie to już stanowczo przepadło,ale to żaden dochód tylko zbytek!
-Ach,nie gadaj mi jak Francuz jaki co renty zbiera!"

Uroczy obrazek,zupełnie jak na spotkaniu rodzinnym.Trzeba przyznać że wielowiekowe
nasze współzamieszkiwanie z Żydami wytworzyło przedziwną symbiozę na ziemiach polskich,nigdzie więcej w Europie nie notowaną.Nasza literatura tak barwnie to umiała opisać, tak wytworzyła się zależność sentymentalnie wspominana przez wielu.
Zacytuję opis tych stosunków handlowych pochodzący z pierwszej ręki bo od M.Rodziewiczówny która sama dzielnie na Kresach gospodarząc o przetrwanie walczyła.
Podróżny wysiadający z pociągu w miasteczku miał do dyspozycji tylko pojazd konny;

"-A daleko do Sadyb?
-Och!To dla mnie moment,my tam staniem przed wieczorem.
-Ile żądasz za dwie osoby i bagaż?
-Och poładzim się,państwo nie zechcą mojej krzywdy.
-Oznacz naprzód cenę.Wiele chcesz?
-Ja chcę dwanaście rublów!
-Co? - zawołała panna Felicja.Ten zbrodniarz!Ode mnie chciał pięć rubli!
-Nu,ja pomylił sie! Ja myślał że to inne Sadyby!Gdzie blisko!Och,może być pomyłka!To koniec świata!Och- i tyle bagaży!Ja powiedział delikatne cene.
-Bierz cię licho!Dam dwanaście rubli,byleś prędko dowiózł.
-My polecimy jak ptaszki,tylko moment poczekamy,aż konie obrok zjedzą.Całe parade kwadrans.
Po kwadransie Kostuś znowu wyjrzał,bryka Alkony stała jak wyrzucony na mieliznę wieloryb - konie miały worki na głowach - woźnica patrzył kędyś na widnokrąg.
-No,cóż - gotowe?
-Jeden moment, jasny pan taki prędki.Ja wyglądam czwarty kuń.
-Gdzież on!Z nieba ci spadnie?
-On jest,tylko jego mój brat wziął i poleciał z telegram,to nie kuń,to diabuł.On zaraz przyleci.
Kostuś zajrzał do bryki i cofnął się,na przednim siedzeniu siedziało dwie osoby,szlachcic w kitlu i młoda Żydówka.
-A to co? - spytał groźnie Żyda.
-Nu,co?Te ludzie?To takie sobie drugie pasażyry.Bardzo spokojne ludzie!
-Ależ ja ciebie nająłem tylko dla siebie.
-Och!Czy jasny pan będzie siebie równał siebie z takie proste ludzie!
Kostuś wypaliwszy moc cygar,znowu wrócił szturmować do woźnicy.
-Kiedy ruszamy wreszcie!
-Za moment! - powtórzył swoje Alkone,udając że kiełzna konie.
-At,po co to łgarstwo! - wtrącił flegmatycznie jegomość w kitlu.- Pan widocznie cudzy,to nie wie że on czeka na drugi pociąg.O południu może ruszymy."

franciszek44

Ale tak jakby piszesz nie na temat.